دروازه قرآن شیراز دری به فراسوی تاریخ + تصاویر

تاریخچه قرآن های دروازه شیراز

همانطور که از اسم دروازه قرآن بر می آید، این بنا در طول عمر خود جایگاه قرآن هایی با دستخط و قدمت های مختلفی بوده است. اکنون می خواهیم مروری داشته باشیم بر قرآن هایی که در طی تاریخ، مهمان دروازه قرآن بودند و به آن اعتبار و آبرو می بخشیدند. 

از نخستین قرآنی که به دستور عضدالدوله دیلمی بر روی دروازه قرآن گذاشته شده بود، اطلاعاتی در دست نیست که متعلق به چه دوره ای و به دستخط چه کسی نوشته شده است. 

*قرآن هفده من 

قرآنهایی که به دستور کریم خان زند در درون اطاقک بالای دروازه گذاشته شد، داستان متفاوتی دارند و شهرت زیادی پیدا کردند. این قرآن ها به دلیل وزن زیادی که داشتند به "قرآن هفده من" مشهور شده و مورد احترام مردم قرار گرفتند. 

داستانهای زیادی در مورد نویسندگان این قرآن وجود دارد. برخی معتقدند این قرآن نفیسِ خطی، نوشته امام حسین (ع) است و برخی دیگر نگارش آن را به امام زین العابدین نسبت می دهند ولی اکثرا اعتقاد دارند قرآن هفده من به خط سلطان ابراهیم فرزند شاهرخ گورکانی (1) در دو جلد و به خط ثلث نگاشته شده است. اما محمد مهدی نجفی رئیس موزه پارس، محل نگهداری قرآن هفده من، بر این اعتقاد است که شیوه نگارش این قرآن نه با خط ثلث که با خط محقق قوی كه خط رشید قامت بوده و نزدیک به ثلث است، با قلم سه دانگ نوشته شده است. نگارش ساده این قرآن ها و اینکه بدون تذهیب بوده اند، نشان می دهد که این قرآن در دوره شاهرخ گورکانی و به خط او نوشته شده است.

هرکدام از این قرآن ها شامل 15 جزء بوده و مردم بر این باور بوده اند که هر صفحه از آن هفده من و کل قرآن نیز هفده من است و این از معجزات این قرآن است. اما آنچه که در واقعیت وجود دارد این است که هر جلد از این قرآن ها وزن اولیه ای بیش از 51 کیلوگرم داشته اند. اما به مرور زمان و با آسیب هایی که به جسم این قرآن ها وارد شده، صفحاتی که از هم باز شده اند و جلدهایی که تعویض شده اند، از وزن قرآن ها کاسته شده و اکنون هرکدام از آنها بیش از 21 کیلوگرم وزن دارند. این قرآن ها در قَطعی به اندازه 48 در 72 سانتی متر و بر روی کاغذی به جنس "بلیغی" نوشته شده است. این قرآن ها قطری بیش از 25 سانتی متر و 600 برگ دارد. هر صفجه از این قرآن ها 11 سطر و در حواشی و اطراف برخی از برگ های آن مهر و یادگارهایی از افراد و شخصیت ها در دوره های مختلف وجود دارد. 

 مردم شیراز اعتقاد عجیبی به این قرآن ها داشتند و به همین دلیل اول ماه قمری به این دروازه آمده و از زیر آن رد می شدند و خود را تا پایان ماه در برابر بلایا بیمه می کردند. این رسم تا 40 سال پیش نیز انجام می شده است. در برخی روایات نیز آمده که این کار رسم هر جمعه مردم بوده است. در حکایت ها و روایات متعدد آورده شده که نادرشاه افشار، موسس سلسله افشاریه، قرآن های هفده من و دیگر قرآن های نگاشته شده تاریخی و باارزشی که تا آن زمان وجود داشته را در جنگ ها به همراه خود می برده است تا در جنگ و سفر در امان و پناه آنها قرار بگیرد و پشتوانه معنوی کاروان جنگی اش شود. علاوه بر او حاکمان و فرمانروایان بسیاری از کشورهای همسایه این قرآن ها را برای دوری از بلا، جنگ و آسیب به امانت می گرفتند و پس از مدتی آنها را بازمی گرداند. 

اثر این قرآنها را می شد حتی تا گفته ها، ضرب المثل و واگویه های اهالی شیراز ردیابی کرد. به طوری که اگر کسی کار کوچکی انجام داده و در مورد آن زیاد صحبت کند گفته می شود، مگر "قرآن هفده من تمام کرده ای" که این همه در مورد کارت صحبت می کنی. این عبارت اشاره به بزرگی و کار سخت نوشتن قرآن هفده من اشاره دارد. 

*جلوه ی قرآن در بنای امروزی 

در بنای امروزی دروازه قرآن، آیاتی از قرآن به خط ثلث و نسخ دور تا دور دروازه را مزین کرده است؛ در پیشانی شمالی طاق آن، آیه ۹ سوره اسراء "إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا؛ قطعاً این قرآن به [آیینى] که خود پایدارتر است راه مى‌‏نماید و به آن مؤمنانى که کارهاى شایسته مى‌‏کنند، مژده مى‌‏دهد که پاداشى بزرگ برایشان خواهد بود" نوشته شده است.

بر پیشانی جنوبی و سمتی که رو به شهر شیراز قرار دارد آیه ۸۸ سوره اسراء «قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ کَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیرًا؛ بگو اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند مانند آن را نخواهند آورد هر چند برخى از آنها پشتیبان برخى [دیگر] باشند" حافظ مردم و شهر بی مثال شیراز شده است.

گوشه غربی طاق آیه ۹ سوره حجر «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ...؛ بى‌‏تردید ما این قرآن را به تدریج نازل کرده‌‏ایم ...» و ادامه این آیه در گوشه شرقی «... وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ ... و قطعاً نگهبان آن خواهیم بود» نقش بسته است.

پاورقی

1- شاهرخ گورکانی یا شاهرخ تیموری، چهارمین پسر تیمور گورکانی (موسس سلسله تیموریان)، از نامدارترین شاهان این سلسله است. او شاهی هنردوست، هنرپرور، سیاست مدار و مردم دار بود. همسر او گوهرشاد، موسس بنای مسجد و مدرسه گوهرشاد از دیگر نامداران تاریخ ایران است.